Stel, je komt een gedicht van iemand tegen dat perfect past bij de inhoud van je boek. Of je hecht veel waarde aan die ene treffende uitspraak van een politicus die je tegenkwam in zijn memoires, en wil dit als motto opnemen in je boek. Zoals uitgelegd in onze blog over auteursrecht, wordt je creatieve werk door dit recht beschermd en mag niemand zonder jouw toestemming je werk gebruiken of aanpassen. Dit geldt dus ook voor andere auteurs, en je kunt dus niet zomaar de tekst van een ander gebruiken. Ook teksten die bijvoorbeeld op internet te vinden zijn, zijn niet per definitie rechtenvrij. Gebruik je wel zonder toestemming de tekst van een ander, dan kan het zijn dat je plagiaat pleegt, of inbreuk maakt op iemands auteursrechten. Er is echter wel een uitzondering op dit auteursrecht, en dat noemen we het citaatrecht. In deze blog gaan we in op veelvoorkomende vragen rondom citeren, en leggen we uit hoe je netjes omgaat met het werk van anderen in je eigen boek.
Is de auteur van de tekst die je wil opnemen in je boek meer dan 70 jaar geleden overleden? Dan is het auteursrecht in veel gevallen komen te vervallen. Dat betekent dat het werk van die auteur rechtenvrij is geworden. Dat betekent echter niet dat je de tekst zomaar mag gebruiken zonder verdere verwijzing naar de auteur: hoewel je dan geen inbreuk pleegt op iemands auteursrechten, kun je nog wel plagiaat plegen. Plagiaat pleeg je wanneer (een deel van) een werk zonder naamsvermelding van de oorspronkelijke auteur publiceert. Verwijs dus altijd netjes naar de maker van het werk, en de bron van de tekst om het plegen van plagiaat te voorkomen.
Als je een tekst citeert, dan neem je dit deel letterlijk over: je tikt dus woord voor woord wat er in de oorspronkelijke tekst staat. Het is ook mogelijk om in je eigen woorden te beschrijven wat er in een bepaald deel van de tekst staat. Dit heet parafraseren. Het is bij parafraseren heel erg belangrijk dat de (strekking van de) oorspronkelijke tekst overeenkomt met wat jij in je eigen woorden hebt opgeschreven. Omdat je de tekst niet letterlijk overneemt, zit hier een bepaald risico in en is het belangrijk dat je dit nauwkeurig controleert. Ook bij parafraseren is het noodzakelijk om de oorspronkelijke auteur en een bron te benoemen. Het voordeel van parafraseren kan zijn dat de tekst makkelijker loopt omdat jouw eigen woorden niet worden onderbroken door een citaat van iemand. Het kan voor de leesbaarheid van je tekst fijn zijn om citaten af te wisselen met parafrases.
Bij het opnemen van citaten in je boek dien je met een paar zaken rekening houden. Je mag alleen citeren of parafraseren als:
Wat betreft het eerste punt dringt vaak de volgende vraag zich op: wanneer is er sprake van een ‘duidelijk aanwijsbaar doel’? Volgens het citaatrecht mag je alleen citeren in:
Bij het schrijven van een non-fictief of wetenschappelijk werk, zijn bovenstaande punten duidelijk te herkennen in je eigen tekst. Bij het schrijven van een fictief werk, zoals een roman of thriller, kan het doel iets lastiger te verantwoorden zijn. Hoe kun je als auteur van een fictief werk het beste aan de regels tegemoetkomen?
Wanneer je een mooie, passende zin of stuk tekst hebt gevonden in een ander boek of een andere bundel, die je graag wil opnemen, maar het doel past niet in bovenstaande opsomming, dan zal je toestemming aan de auteur moeten vragen om het auteursrecht niet te schenden. Dit kan misschien even een lastig karweitje zijn, maar de moeite is het zeker waard. Je loopt als auteur dan geen risico op een fikse boete voor het schenden van iemands auteursrechten, of een rechtszaak.
Hoeveel je precies mag citeren, is niet in de wet vastgelegd. De wet schrijft voor dat er niet meer mag worden opgenomen dan noodzakelijk. Stel jezelf dus de vraag: wat heb ik écht nodig van het citaat dat ik wil gebruiken om het doel te behalen?
Een voorbeeld: je schrijft een recensie over een roman en je vindt dat de taal die gebruikt wordt als poëzie klinkt. In dit geval heb je dus enkele zinnen uit het boek nodig die jouw bewering over het taalgebruik ondersteunen. Een half hoofdstuk overnemen is niet nodig: een paar regels zullen voldoende zijn om je argument te ondersteunen. Maar als je een wetenschappelijk stuk schrijft en je verwijst naar de conclusies uit een eerder onderzoek, kan het wél nodig zijn om een hele alinea op te nemen.
De hoeveelheid tekst die je voor een citaat nodig hebt, verschilt dus per citaat en moet je elke keer weer opnieuw bepalen.
Wil je een songtekst gebruiken van een nog levende muzikant? Dan moet je naast het noemen van de titel van het nummer en de naam van de artiest ook toestemming hebben voor het gebruiken van de tekst. Deze toestemming regel je bij de rechthebbende: dit is over het algemeen de platenmaatschappij waarbij de artiest het nummer heeft uitgebracht, of de artiest zelf. Het kan zijn dat je alleen toestemming krijgt als je hiervoor betaalt.
Wanneer je een stuk tekst vertaalt, wordt dit beschouwd als de creatie van een nieuw werk, en is de vertaler de houder van het vertaalde auteursrecht. Maar let op! Om een tekst te vertalen, maak je gebruik van een origineel werk en verveelvoudig je dit werk. Om een vertaling te mogen publiceren en verspreiden, heb je dus ook toestemming nodig. Meestal beschikt de uitgever over het exploitatierecht, en moet je deze dus om toestemming vragen.
Als je iets parafraseert of citeert, moet je altijd de bron vermelden om te voorkomen dat je plagiaat pleegt. Maar hoe doe je dat precies? Er zijn heel veel gestandaardiseerde manieren van bronvermelding zoals bijvoorbeeld het APA-systeem of het MLA-systeem. Veel universiteiten als bijvoorbeeld Harvard hebben eveneens een eigen systeem voor bronvermelding. In Nederland wordt het APA-systeem het meest gebruikt. Echter, Boekscout hanteert niet één standaard systeem. Alle systemen worden geaccepteerd, mits consequent gebruikt. Hier kan je een overzicht vinden van de meest gebruikte systemen.
We raden iedereen aan om in ieder geval de meest simpele vorm van een bronverwijzing te gebruiken:
Auteur (achternaam eerst, dan de voornaam), Titel (jaar van uitgave). Uitgeverij.
Een verwijzing zou er dan zo uit komen te zien:
Glerum, Anne, Mijn sterfelijke illusie. Een historische roman over homoseksualiteit in de twintigste eeuw (2019). Uitgeverij Boekscout.
Met deze blog erbij beschik je over een goede basis wat betreft het citeren van het werk van anderen in je tekst. Twijfel je over de relevantie van je citaat, heb je vragen over de bronvermelding of ontvang je graag advies rondom het citeren? Neem dan gerust contact op met je contactpersonen. Zij helpen je graag verder met je vragen!
